Toplum içerisinde “ 657’ ye tabi olmak ” ifadesiyle bilinen ve “ sigortan var, aylık sabit maaşın var ” denilerek ebeveynlerin çocuklarını meslek seçiminde yönlendirdiği sıfat devlet memurluğudur. Özellikle ülke çapında yaşanan ekonomik zorluklarla birlikte üniversite mezunlarının sayısının da artması, özel sektörde rekabeti oldukça zorlaştırdığından memuriyet oldukça yoğun ilgi görmektedir. Buna karşılık, memurluk kendi içerisinde hiyerarşik düzen barındırması sebebiyle disiplin cezalarını da beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla, yoğun ilgiye mazhar olan memuriyeti anlamak için disiplin cezaları hakkında da bilgi sahibi olmak gerekmektedir.

Anayasa’nın 38. maddesinde düzenlenen kanunsuz ceza olmaz ilkesi gereği, yalnızca kanunda belirtilen hallerde ve düzenlenen cezalar verilebilir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre ise bu cezalar; uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve memurluktan çıkarmadır. Bunların haricinde disiplin cezası verilemez. Ayrıca yine Anayasa’nın 129. maddesi gereği, savunma hakkı tanınmalıdır.

Uygulamada verilen disiplin cezaları her zaman hukuka uygun olmamaktadır. Bunun başlıca sebepleri içerisinde, keyfilik, hiyerarşik düzenin kötüye kullanılması veya disiplin hukukunun bilinmemesi sayılabilir. Ancak, alınan disiplin cezalarının hukuka aykırı olması durumunda, iptal davası açılarak haksız işlem ortadan kaldırılabilmektedir.

Verilen disiplin cezası, yetki, amaç, usul, sebep ve konu olmak üzere beş unsur bakımından incelenmektedir. Yetki incelemesi, disiplin cezasını veren kişinin kanunda belirtilen yetkililer tarafından verilip verilmediğiyle ilgilidir. Amaç unsurunda ise, disiplin cezasının kamu yararı maksadı gözetilmesi dikkate alınır. Kamu yararı dışında siyasi amaçlarla yahut üçüncü kişiye fayda sağlama/zarar verme amacı güdülmesi durumunda, amaç yönünden disiplin cezası iptal edilebilmektedir.

Disiplin cezasının usule uygun olması da diğer gerekliliktir. Zira disiplin cezasının hangi şekilde verileceği kanunda açıkça belirtilmektedir. Örneğin, Danıştay’ın 12. Dairesinin 2021/6809 Esas – 2022/20 Karar sayılı hükmüne göre, dolandırıcılık suçundan ceza alan memura, memuriyete engel suç olması sebebiyle savunma hakkı verilmeden doğrudan memurluktan çıkarma cezası verilmesi hukuka aykırıdır.

Disiplin cezalarının verilmesinde, uygulamada sebep ve konu unsurları da çokça karıştırılmaktadır. Sebebin hukuka uygun olması, idarenin işlemin dayandırıldığı sebebin, kanunda o işlemin tesisi için dayanılabileceği öngörülen sebep ya da sebeplerden olması demektir. Yani kanunda belirtilen ve disiplin cezasını gerektiren eylemlerin işlenmesi gerekmektedir. Konu unsuru ise yasada düzenlenen eylemlerin karşılığı olan cezaların verilmesidir. Bu unsura göre, verilen disiplin cezasının hukuka uygun olması için işlenen fiilin kanunda karşılığı olan cezanın verilmesi gerekir. Örneğin, kınama cezasını gerektiren bir eylemin aylıktan kesme ile cezalandırılması işlemin konu yönünden sakat olması sonucunu doğurur.

Tüm açıklamalar kapsamında, yetki, amaç, usul, sebep veya konu yönünden sakat olduğu düşünülen disiplin cezalarının iptali için süresi içerisinde dava açılabilmekte ve meydana gelen haksız durum sona erdirilebilmektedir.